Sinif rəhbəri hər bir şagirdi dərindən və hərtərəfli
öyrənməsə, sinfə müvəffəqiyyətlə rəhbərlik edə bilməz. Sinif şagirdlərini
öyrənməyin əsas metodlarına aiddir:
- Kollektivin praktik fəaliyyəti prosesində şagirdlərin
davranışını, əhvalını müşahidə etmək;
- Şagirdləri gəzinti, birgə işdən sonra, istirahət,
turizm yürüşləri şəraitində öyrənmək;
- Şagirdlərin müəyyən mövzular üzrə xüsusən də sərbəst
mövzulara aid yazdıqları inşalarından istifadə etməklə onları öyrənmək;
- Şagirdləri disputlar, etik söhbətlər, iclas və
konfranslar,
kitab müzakirəsi, kinofilmlər, teatr tamaşaları və s.
üzrə ən müxtəlif iş növlərinə cəlb etməklə öyrənmək;
- Şagirdləri müxtəlif məsələlərə aid aparılan xüsusi
söhbətlərlə: şagirdlərin əməyi, öz valideynlərinə, məktəbə, yoldaşlarına
münasibətini aydınlaşdırmaqla, şagirdin bu və ya başqa hadisəni necə qiymətləndirdiyini,
onun baxışlarında nəyə səy göstərdiyini aşkar etməklə öyrənmək.
Məlumdur ki, şagirdlərin dərslərini müvəffəqiyyətlə, əla
və yaxşı oxuması üçün onların bütün dərslərə müntəzəm davam etməsi vacibdir. Əgər
şagirdlər il ərzində bütün fənlər üzrə dərslərə və başqa təlim məşğələlərinə
müntəzəm, ardıcıl davam etməsələr, tez-tez dərslərə gəlməsələr, o zaman onlar tədricən
təlimdə geriləyib zəif oxuyar, ayrı-ayrı fənlər üzrə dərslərindən “pis” (”2”)
qiymətlər alar və bəzən də iki il bir sinifdə qalmalı və oxumalı olarlar.
Bunun əsas səbəbi odur ki, tədris proqramlarının tələbi
ilə hər bir fənn üzrə mövzular və elmi biliklər dərslərdə şagirdlərə sistematiklik
və ardıcıllıq prinsipi əsasında öyrədilir və mənimsədilir. Şagird dərsdə
iştirak etmədikdə, dərslərdə keçirilən mövzuları və bilikləri müəllimin izahatı
əsasında dinləmədiyi üçün, onu sonra özü oxusa da, yenə tam aydın başa düşmür.
Bu zaman şagirdin biliyində müəyyən kəsir yaranır, bu kəsir isə gündən-günə
artır, nəticədə şagirdin təlimdə vəziyyəti çətinləşər. Belə vəziyyətin
yaranmaması üçün sinif rəhbəri şagirdlərin dərslərə müntəzəm davam etməsinə
xüsusi fikir verir, sinfindəki şagirdlərin üzrsüz dərs ötürmələrinə qarşı ciddi
səylə mübarizə aparır. İlk növbədə, o, hər gün şagirdlərin dərslərə davamiyyətini
xüsusi olaraq izləyir və yoxlayır.
Sinif rəhbəri həftənin müəyyən günlərində sinif
jurnalını nəzərdən keçirərək, müntəzəm qayda ilə dərslərə gedib şagirdlərdən
kimin gəlib gəlmədiyini, dərslərdə sistematik iştirak etmədiyini müəyyən edir,
həm də onun tapşırığı ilə sinif nümayəndəsi müəyyən vaxtlarda kimin hansı gün,
hansı saat dərsdə olmaması və yaxud dərsdən qaçması barədə ona dəqiq məlumat
verir. Sinif rəhbəri dərsə gəlməyən, xüsusən də 2-3 gün və daha çox müddət dərslərdə
iştirak etməyən şagirdlərin ailəsinə bu barədə mə-lumat verir, valideynləri xəbərdar
edir. O, mütləq valideynlə müəyyən əlaqə saxlayıb onu məktəbə çağırtdırır.
Bundan sonra o, valideynlərə və üzrsüz dərsə gəlməyən həmin şagirdlərə müəyyən
təsir göstərir. Sinif rəhbəri dərslərə müntəzən gəlməyən, tez-tez dərs ötürən
uşaqlara şagirdin təlim vəzifələrini, dərslərə müntəzəm gəlmə-yin əhəmiyyətini
izah edir və beləliklə də onlarda təlimə maraq və məsuliyyət hissini artırmağa
çalışır. Təlim müvəffəqiyyəti uğrunda mübarizədə dərslərindən geri qalan, zəif
oxuyan və “2” qiymət alan şagirdlərə qayğı və kömək göstərmək, onlarla bütün dərs
ili ərzində müntəzəm qayda üzrə əlavə işləmək sinif rəhbərinin mühüm bir vəzifəsidir.
Təlimdə geri-qalmanı vaxtında tez görmək və onun əsas səbəbini müəyyən etmək və
onun qarşısını almaq çox mühüm şərtdir və vacibdir. Sinif rəhbəri sinif jurnalı
və şagird gündəliklərində olan qiymətləri nəzərdən keçirib yoxlayarkən kimlərin
hansı fənlərdən irəlilədiyini və kimlərin də gerilədiyini müəyyən edir və bu zəmin
əsasında hansı şagirdlərlə hansı fənn müəlliminin köməyi ilə işləmək lazım gəldiyini
müəyyənləşdirir. Bundan sonra o, həmin geridə qalan tək-tək şagirdlər haqqında
ayrı-ayrı fənn müəllimləri
ilə xüsusi müsahibə aparıb, hər bir şagirdin hansı fəndən zəif oxumasının səbəbini
öyrənir və birlikdə həmin şagirdlərə müəyyən əməli qayğı və köməklik göstərmək
üçün bəzi faydalı tədbirlər görürlər: fənn müəllimi dərsdə şagirdə diqqəti və
qayğını artırır, onu diqqətlə dərsə fikir verməyə təhrik edir, onun üçün əlavə
məşğələlər təşkil edir, onu dərsdə fəallaşdırmağa çalışır. Bundan əlavə, sinif
rəhbəri və fənn müəlliminin birgə rəyi ilə şagirdlərə dərslərini öyrənməkdə
sinfin bəzi qabaqcıl, əlaçı şagird-lərinin yoldaşlıq köməyi təşkil edilir. Ona
evdə əlverişli təlim şəra-iti, dərslərini vaxtlı-vaxtında öyrənməsi üçün
valideynlərinin nəza-rəti, qayğısı və əməli köməyi təmin edilir. Tənbəl şagirdlərlə
xüsusi, fərdi tərbiyəvi söhbətlər aparılır və onların təhsilin əhəmiyyətini
yaxşı dərk etməsinə və bu yolla təlimə marağının və səyinin artırılmasına
ciddi, hərtərəfli təsir göstərilir. Şagirdlərin dərslərindən əla və yaxşı oxuması,
habelə təlim işində yüksək müvəffəqiyyət qazanması üçün onların ev tapşırıqlarını
müntəzəm həll etmələri vacibdir. Bu zəruriyyətə görə, sinif rəhbəri öz sinfində
şagirdlərin evə verilən təlim tapşırıqlarının müəyyən normada verilməsinə
xüsusi nəzarət etməlidir. Çünki bəzi müəllimlər tədris etdiyi öz fənnini yaxşı
öyrətmək məqsədi ilə bir-birindən xəbərsiz şəkildə evə təlim tapşırıqlarını həddən
çox verir və nəticədə şagirdlər ev tapşırıqları ilə yüklənirlər. Bunun nəticəsində
həftənin bəzi günlərində təlim tapşırıqları çoxlu miqdarda və ağır olduğu üçün
şagirdlər çətinliyə düşür, əla və yaxşı oxuyanlar bu tapşırıqlar üzərində gün ərzində
uzun müddət gərgin işləməli olur, bir sözlə, özlərini fiziki cəhətdən üzürlər. Orta
və zəif oxuyanlar qorxub çox vaxt çətin dərslərin öyrə-nilməsinə, dərs
tapşırıqlarını yerinə yetirmək işinə ya gücləri çatmadığından onları yarımçıq,
səthi icra edir, bəzilərini öyrənib, həll edib yerinə yetirir, bəzilərini isə
heç yerinə yetirmir, hətta öyrənmir və hazırlamırlar. Sinif rəhbəri şagirdlərə
ev tapşırıqlarının normadan artıq verilməsinin qarşısını almaq məqsədilə öz
sinfində dərs deyən ayrı-ayrı fənn müəllimləri ilə il ərzində həmişə sıx əlaqə
saxlamalı və onların hamısından dövlət sənədlərində nəzərdə tutulan norma üzrə
şagirdlərə ev tapşırıqlarının verilməsini tələb edir, bu istiqamətdə onların
arasında vahid xətt-hərəkət yaratmalıdır, habelə bu məqsədə mütləq nail
olmalıdır. Bununla bərabər, sinif rəhbəri bu sahədə şagirdlərə başqa formada da
qayğı göstərir, dərs mövzuları və materialları, ev tapşı-rıqları üzərində səmərəli
işləmək yollarına dair onlarla müəyyən vaxtlarda xüsusi müsahibələr keçirir,
onlara faydalı məsləhətlər verir, sərfəli qaydalar öyrədir. Şagirdlərdə təlimə
məsuliyyət hissinin yaradılması və tərbiyə edilməsində şagird gündəliklərinin
müəyyən əhəmiyyəti vardır. Gündəliyin olması şagirdi məsuliyyətli olmağa təhrik
edir. Buna görə də sinif rəhbəri sinifdə bütün şagirdlərin gündəliyinin olmasının
və onun səliqəli aparılması qayğısına qalır, onun əhəmiy-yətini şagirdə aydın
başa salır, şagirdləri gündəliyi təmiz yazmağa, səliqəli saxlamağa və aparmağa
tərhik edir. Bəzən isə o, zəruri hallarda şagirdin təlim fəaiyyəti, müvəffəqiyyəti
və vəziyyəti, dərsə davamiyyəti və s. barədə gündəlik vasitəsilə valideynlərə
müəyyən siqnallar verir, orada valideynlərin-ata-anaların nəzərinə bəzi konkret
məlumatlar, dəqiq qeydlər yazır və onlara çatdırır. Məsələn; pedaqoji ədəbiyyatda
tövsiyə edildiyi qaydada gündəlikdə bu məzmunda qeydlər yazmaq olar: “Elçin son
günlərdə birinci dərslərə gecikir” və s. Bütün müəllimlər şagirdlərdən dərs
soruşduqda, onların qiymətini mütləq jurnala və gündəliyə yazmalıdır. Bu sinif
rəhbərinin və valideynlərin şagirdlərin təlim müvəffəqiyyətinə nəzarət etməsi
üçün vacibdir. Bu eyni zamanda şagirdlərdə təlimə məsuliyyəti artırır. Şagirdlərin
dərsə hazırlaşması və təlim tapşırıqlarını müvəf-fəqiyyətlə icra etmələri üçün,
onların gün ərzində müəyyən rejim üzrə işləməsinin və evdə normal şəraitinin,
xüsusi iş guşəsinin olmasının əhəmiyyəti böyükdür. Məktəbli üçün ailədə müəyyən
bir otaqda xüsusi iş guşəsinin yaradılması və orada məktəblinin boyuna müvafiq
iş stolu, stulunun qoyulması və onun bütün dərs kitabları, tədris ləvazimatları
ilə təmin edilməsi şagirdin dərslərini və başqa təlim tapşırıqlarını sakit bir
guşədə rahat öyrənməsinə, normal şəraitdə müvəffəqiyyətlə icra etməsinə əlverişli
imkan yaradır. Eləcə də, məktəblinin gün ərzində dəqiq rejim qaydası ilə yaşaması
və işləməsi, onun gün ərzində sistematik qayda ilə müəyyən dəqiq vaxtlarda evdə
təlim tapşırıqlarını, dərslərini öyrənməsi və icra etməsi, müəyyən vaxtlarda
açıq havada gəzməsi, idmanla məşğul olaraq istirahət etməsi və normal yatması məqsədəuyğundur.
Şagirdlər zehni və fiziki əmək məşğələlərini düzgün növ- bə-ləşdirdiyi üçün bu
məşğələlərin birindən digərinə keçəndə fəal istirahət edir, zehni cəhətdən çox
yaxşı qavrayır və şən əhval ruhiyyəli olurlar. Bu hal şagirdlərin növbəti dərslərini
asan və tez mənimsəməsinə, yaxşı başa düşməsinə, evə verilən təlim tapşırıqlarını
tez və müvəffəqiyyətlə yerinə yetirmələrinə çox kömək edir və müsbət təsir göstərir.
Lakin bəzi ailələrdə bu mühüm məsələyə ciddi əhəmiyyət verilmir. Sinif rəhbəri
təlim uğrunda mübarizə apararkən şagirdin gün ərzində dəqiq rejim ilə işləməsinə
və onun üçün evdə iş guşəsi təşkil olunması məsələsinə xüsusi diqqət yetirir və
normal təşkilinə nail olmağa çalışır. Bu niyyətlə o, gündəlik rejim və iş guşəsinin
zəruriyyəti və əhəmiyyətini tədris ilinin əvvəlində sinif iclaslarında şagirdlərə,
valideyn yığıncaqlarında isə valideynlərə izah edir, həm də vaxtaşırı bu
mövzularda söhbətlər aparıb, bunların faydalı olmasını onlara aydın dərk
etdirir. Bununla bağlı o, vaxtaşırı şagird və valideynlərə lazımi məsləhətlər
verir, tövsiyələr edir. Bunlardan başqa, sinif rəhbəri sinifdəki şagirdlərin təlim
müvəffəqiyyətlərini, ayrı-ayrı fənlərə necə münasibət göstərdiyini və fəallığını
öyrənmək üçün müntəzəm qayda ilə müxtəlif vaxtlarda dərslərə, laborator və
praktik məşğələlərə gedib şagirdləri müşahidə edir, vəziyyəti öyrənir və müəyyən
məlumatlar toplayır. Bu
əsasda şagirdlərə yenidən təsir göstərərək onları təlim uğrunda mübarizəyə
istiqamətləndirməyə və təhrik etməyə çalışır. Sinif rəhbərinin mühüm işlərindən
biri də şagirdlərinin mərkəzləşdirilmiş imtahanlara daha səmərəli
hazırlaşmasına düzgün təlimat və istiqamət verməkdən, onların yüksək səviyyədə
müvəffəqiyyətlə imtahanlar verməsinə nail olmaqdan ibarətdir. O, bu işləri də səmərəli
təşkil etməyə və şagirdlərin imtahanlarının uğurlu, müvəffəqiyyətlə nəticələnməsinə
nail olmağa çalışır. Tədris ilinin sonuna yaxın dövrdə isə sinif rəhbəri yayda öz
üzərində işləmək və “2” qiymət aldığı fəndən yenidən imtahan vermək üçün “məcburi
təlim tapşırığı” alan şagirdlərə xüsusi qayğı və kömək göstərir, onlarla almış
olduqları təlim tapşırıqları üzərində səmərəli işləməyə dair fərdi müsahibələr
aparır, həmin şagirdlərə və onların valideynlərinə bu sahədə xeyirxah, faydalı
məsləhətlər verir, düzgün yollar və istiqamətlər göstərir.
Комментариев нет:
Отправить комментарий